Çevresel sürdürülebilirlik, küresel politikaların öncelikli hedeflerinden biri haline gelmiştir.

Bu bağlamda, hukukun üstünlüğü ile çevresel sürdürülebilirlik arasındaki ilişki giderek daha fazla dikkat çekmektedir.

Hukukun üstünlüğü, çevresel yönetimin şeffaf ve hesap verebilir olmasını sağlayarak sürdürülebilir kalkınmayı destekleyen bir temel sunar. Bu makalede, hukukun üstünlüğü ile çevresel sürdürülebilirlik arasındaki teorik ilişki incelenecek ve bu ilişkinin farklı ülkelerdeki uygulamalı verilerle nasıl şekillendiği değerlendirilecektir. Çalışmada, Hukukun Üstünlüğü Endeksi (ROLI) ve Çevresel Performans Endeksi (EPI) kullanılarak yapılan analizler ışığında, bu iki kavramın nasıl bir etkileşim içinde olduğu tartışılacaktır.

Çevresel sürdürülebilirlik, günümüz toplumlarının karşı karşıya olduğu en önemli sorunlardan biridir. İklim değişikliği, doğal kaynakların tükenmesi ve biyolojik çeşitliliğin azalması gibi sorunlar, sürdürülebilir çevre politikalarının acilen geliştirilmesini gerekli kılmaktadır. Ancak, bu politikaların başarılı bir şekilde uygulanabilmesi için etkili yönetişim yapılarının varlığı kritik öneme sahiptir. Bu noktada, hukukun üstünlüğü kavramı devreye girmektedir. Hukukun üstünlüğü, çevresel politikaların hem tasarımında hem de uygulama aşamasında etkili bir araç olarak işlev görmektedir.

Hukukun Üstünlüğü Kavramı ve Önemi

Hukukun üstünlüğü, bir toplumda adaletin sağlanabilmesi için tüm bireylerin, kurumların ve hükümetlerin hukuki normlara tabi olduğu bir sistemdir. Bu kavram, hükümet yetkilerinin sınırlandırılması, temel hakların korunması, ceza adaletinin sağlanması ve yargı bağımsızlığı gibi unsurları içerir. Hukukun üstünlüğü, bir ülkenin sadece demokratik değerler açısından değil, aynı zamanda sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşma açısından da kritik bir rol oynar. Özellikle çevresel sürdürülebilirlik alanında, hukukun üstünlüğü, yasal çerçevelerin şeffaf, adil ve tutarlı bir şekilde uygulanmasını sağlar.

Bu bağlamda, hukukun üstünlüğü, çevresel yönetim politikalarının hesap verebilirlik ve katılımcılık ilkeleriyle uyumlu hale getirilmesine olanak tanır. Bu da, sürdürülebilirlik hedeflerine ulaşmak için gerekli olan sosyal, ekonomik ve ekolojik dengeyi sağlamada önemli bir etken haline gelir.

Çevresel Sürdürülebilirlik ve Hukukun Üstünlüğü Arasındaki İlişki

Çevresel sürdürülebilirlik, gelecek nesillerin ihtiyaçlarını tehlikeye atmadan bugünün kaynaklarını yönetme ilkesine dayanır. Bu kavram, doğal kaynakların korunması, biyolojik çeşitliliğin sürdürülmesi ve çevresel sağlığın iyileştirilmesi gibi çok yönlü bir çerçevede ele alınır. Sürdürülebilirlik politikalarının başarılı olabilmesi için etkin bir çevresel yönetim gereklidir ve bu yönetimin temelinde hukukun üstünlüğü yatar.

Hukukun üstünlüğü ile çevresel sürdürülebilirlik arasındaki ilişki, çevresel yasaların ve düzenlemelerin etkin bir şekilde uygulanabilmesi için gerekli olan yasal çerçeveyi sağlar. Bu ilişki, özellikle hükümetlerin çevresel politikaları oluşturma ve uygulama süreçlerinde şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkelerine dayalı bir yönetişim anlayışını benimsemeleriyle güçlenir. Hukukun üstünlüğünün sağlandığı ülkelerde, çevresel performansın daha yüksek olduğu gözlemlenmiştir.

Ampirik Bir Değerlendirme: Hukukun Üstünlüğü ve Çevresel Performans Endeksleri

Hukukun üstünlüğü ile çevresel performans arasındaki ilişkiyi değerlendirmek amacıyla yapılan bir çalışmada, Hukukun Üstünlüğü Endeksi (ROLI) ve Çevresel Performans Endeksi (EPI) kullanılarak ülkeler arasında karşılaştırmalar yapılmıştır. Bu iki endeksin nasıl hesaplandığı ve neyi ölçtüğü aşağıda açıklanmaktadır:

Hukukun Üstünlüğü Endeksi (ROLI): Bir ülkenin hukukun üstünlüğüne ne ölçüde uyduğunu değerlendiren bir göstergedir. Hükümet yetkilerinin sınırlandırılması, temel haklar, şeffaflık, yolsuzlukla mücadele ve adalet sistemi gibi farklı bileşenler üzerinden hesaplanır.

Çevresel Performans Endeksi (EPI): Bir ülkenin çevresel sağlığını ve ekosistem canlılığını değerlendiren bir göstergedir. İklim değişikliği, biyoçeşitlilik, su ve hava kalitesi gibi çevresel faktörler göz önüne alınarak hesaplanır.

Çalışmada, gelişmiş ve gelişmekte olan ülkelerin ROLI ve EPI skorları karşılaştırılmıştır. Veriler, hukukun üstünlüğü ile çevresel performans arasında güçlü bir korelasyon olduğunu göstermektedir. Özellikle hükümet yetkilerinin sınırlandırılması, temel haklar ve ceza adalet sistemi gibi hukukun üstünlüğü unsurlarının, çevresel sürdürülebilirlik üzerinde olumlu bir etkisi olduğu tespit edilmiştir.

Analiz sonuçları, hukukun üstünlüğü ile çevresel sürdürülebilirlik arasında güçlü bir ilişki olduğunu ortaya koymaktadır. Hukukun üstünlüğü, çevresel yasaların ve düzenlemelerin etkin bir şekilde uygulanmasını sağlayarak çevresel performansı iyileştirmektedir. Ancak bu ilişki, bölgesel ve ekonomik gelişmişlik düzeyine bağlı olarak değişiklik göstermektedir. Gelişmiş ülkelerde hukukun üstünlüğü ile çevresel performans arasında daha güçlü bir ilişki gözlemlenirken, az gelişmiş ülkelerde bu ilişki daha belirsiz kalmıştır. Bunun nedeni, bu ülkelerde hukukun üstünlüğü sistemlerinin zayıf olması olabilir.

Bu çalışma, hukukun üstünlüğünün çevresel sürdürülebilirlik politikalarının başarısı üzerindeki kritik rolünü ortaya koymaktadır. Hukukun üstünlüğünün sağlandığı ülkelerde, çevresel politikalar daha etkin bir şekilde uygulanmakta ve sürdürülebilir kalkınma hedeflerine ulaşılmaktadır. Bununla birlikte, az gelişmiş ülkelerde hukukun üstünlüğü ile çevresel performans arasındaki ilişkiyi güçlendirmek için daha fazla çaba sarf edilmesi gerektiği açıktır.

Bu bağlamda, uluslararası kuruluşlar ve hükümetler, az gelişmiş ülkelerde hukukun üstünlüğünü desteklemek için çeşitli programlar geliştirebilir ve bu sayede sürdürülebilirlik politikalarının etkin bir şekilde uygulanmasını sağlayabilirler.

Kaynaklar:

1-The impact of sustainability awareness and moral values on environmental laws, RYM Li, YL Li, MJC Crabbe, O Manta, M Shoaib - Sustainability, 2021 2- Environmental laws and sustainability: An introduction JC Dernbach, JA Mintz - Sustainability, 2011 3- Sustainability: transformation, governance, ethics, law, F Ekardt – 2019 4- The relationship between the rule of law and environmental sustainability: empirical evidence from the analysis of global indices, N Atta, A Sharifi, C Ying Lee 2024